Cây cúc tần là nguyên liệu nấu ăn quen thuộc với người Việt, ngoài ra loài cây này còn là một dược liệu quý thường được dùng trong cả Đông lẫn Tây y.
Cây cúc tần là cây gì?
Cây cúc tần có tên khoa học là Pluchea Indica (L) Less. Còn được biết đến với những cái tên như từ bi, đại bi, đại ngải, lức ấn, băng phiến ngải,… Thuộc họ Cúc (Asteraceae), cây cúc tần có xuất xứ từ Ấn Độ và Malaysia.
Cúc tần có dáng cây mọc thẳng đứng, thường cao tầm 1-2m. Thân được bao phủ bởi lông tơ mỏng và nhẵn. Cành mảnh, nhỏ, lá hình elip, có răng cưa, đầu lá nhọn, có thể không có cuống hoặc cuống ngắn. Cúc tần có mùi hương thơm nhẹ, thoang thoảng trong không khí. Hoa cúc tần mọc thành chùm màu tím. Quả hình trụ có 10 cạnh, dáng nhỏ.
Cây cúc tần phân bố tại các tỉnh phía Bắc như Nghệ An, Ninh Bình, Thanh Hoá, Vĩnh Phúc, Hoà Bình,… tại đồng bằng, sườn đồi thấp. Có thể mọc dại hoặc được trồng làm dược liệu với quy mô lớn.
Cây cúc tần có thể thu hoạch tại mọi thời điểm trong năm. Nhưng để làm dược liệu thì nên thu hoạch vào mùa hè, thu là tốt nhất. Bộ phận thường được sử dụng là rễ, lá cây và thân ngọn. Loại dược liệu này có thể dùng ở 2 dạng tươi và khô.
– Cúc tần tươi: Sau khi thu hoạch sẽ được mang đi rửa sạch để loại bỏ bụi bẩn, bùn đất và các hóa chất còn bám lại. Tiếp theo có thể tùy ý sử dụng theo đơn thuốc. Cần bảo quản trong tủ lạnh để tăng thời gian sử dụng.
– Cúc tần khô: Sau khi thu hoạch, rửa sạch và đợi ráo, cúc tần sẽ được thái nhỏ mỗi đoạn tầm 3-5cm. Dược liệu sẽ được phơi hoặc sấy khô và cho vào túi kín khí. Bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát.
Công dụng của cây cúc tần
Theo Y học cổ truyền, cúc tần mang tính mát, thơm nhẹ, vị có chút cay và đắng. Cúc tần đóng vai trò lớn trong các bài thuốc chữa các vấn đề về bệnh tiêu hóa, xương khớp, thận, hô hấp,… Tất cả là vì cúc tần mang những công dụng như tán phong hàn, uất hỏa, tiêu độc, tiêu đờm, lợi tiểu, hoạt huyết, kháng viêm, hạ áp, bồi bổ cơ thể, kích thích hệ tiêu hoá,…
Cây cúc tần là một loại dược liệu quý thường được dùng trong cả Đông lẫn Tây y.
Còn trong Y học hiện đại, bên trong cúc tần có thành phần chính tinh dầu và acid chlorogenic. Bên cạnh đó còn có vitamin C, canxi , sắt, protid,… Loại dược liệu có có thể giúp hạ sốt, trị ho, cảm mạo, cải thiện bệnh xương khớp, đường tiết niệu, thúc đẩy hoạt động của hệ tiêu hóa, giảm căng thẳng,…
Những bài thuốc từ cây cúc tần
Bài thuốc chữa nhức đầu cảm sốt
Khi bị nhức đầu cảm sốt, bạn có thể dùng lá cúc tần tươi 2 phần, lá sả một phần, lá chanh một phần. Cụ thể, bạn dùng mỗi phần khoảng 8-10g sau đó đem sắc với nước, uống khi còn nóng.
Sau đó, cho thêm nước vào phần bã đun sôi, dùng để xông.
Ngoài ra, bạn có thể dùng lá cúc tần phối hợp với lá bàng và lá hương nhu, sắc uống. Uống nước này có tác dụng chữa cảm sốt cực hiệu quả.
Bài thuốc chữa đau mỏi lưng
Để chữa đau mỏi lưng, bạn có thể lấy lá cúc tần và cành non đem giã nát. Hòa thêm cùng một ít rượu sao nóng lên. Sau đó, đắp vào nơi đau ở hai bên thận.
Bài thuốc chữa chấn thương, bầm giập
Khi bị chấn thương, bầm giập ngoài da, bạn có thể nhanh chóng lấy lá cúc tần giã nát nhuyễn. Sau đó, đắp vào chỗ chấn thương sẽ mau lành.
Bài thuốc trị thấp khớp, đau nhức xươngKhi bị thấp khớp, đau nhức xương, bạn có thể sử dụng rễ cúc tần 15-20g, sắc nước uống.
Ngoài ra, có thể phối hợp với rễ trinh nữ 20g, rễ bưởi bung 20g, đinh lăng 10g, cam thảo dây 10g, sắc uống.
Bạn nên dùng bài thuốc này trong liên tiếp 5-7 ngày.
Bài thuốc chữa trĩ
Khi bị bệnh trĩ ghé thăm, bạn có thể kết hợp 4 loại lá thảo dược (lá cúc tần, lá sung, lá lốt, lá ngải cứu và nghệ vàng) lấy mỗi thứ 1 nắm, thêm một vài lát nghệ.
Sau đó, dùng nước này để xông hậu môn khoảng 15 phút cho tới khi nước còn ấm thì ngâm trực tiếp khoảng 10 – 15 phút nữa. Tiếp tục lau khô bằng khăn mềm.
Thực hiện theo bài thuốc này 2 – 3 lần mỗi tuần và kiên trì cho tới khi khỏi bệnh. Trong quá trình sử dụng sẽ thấy hiệu quả búi trĩ co lại và dần biến mất. Nếu trĩ nhẹ, bệnh có thể giảm sau 2 tháng áp dụng.
Bài thuốc chữa căng thẳng
Khi bạn cảm thấy đau đầu do phải suy nghĩ quá nhiều, bạn nên áp dụng bài thuốc từ cúc tần kết hợp với nhiều loại thực phẩm khác.
Cụ thể, bạn nên dùng 50g, hoa cúc trắng 50g (xé nhỏ), đu đủ vừa chín tới 100g, óc lợn 100g. Sau đó, cho cúc tần, hoa cúc trắng, đu đủ vào nồi, thêm 1 lít nước đun sôi.
Tiếp tục cho óc lợn vào đun thêm 20 phút cho nhừ là ăn được.
Bạn có thể ăn nóng trước bữa cơm chính. Ngày ăn 2 lần/ngày, ăn liền 1 tuần.
Bài thuốc chữa viêm khí quản
Khi trị ho do viêm phế quản, bạn sử dụng 20g cúc tần già rửa sạch, băm nhỏ, 2 nắm gạo, 3g gừng tươi, cắt nhỏ, 50g thịt lợn nạc băm nhuyễn.
Tất cả những thực phẩm này đem nấu cháo chín nhừ. Ăn nóng khi đói, ngày 3 lần, ăn liên tục 3 ngày sẽ đỡ.
Bài thuốc chữa hen
Dùng một bó cúc tần như bó rau muống, dựng vào chỗ mát. Sau đó bẻ cả ngọn, lá non, lá già rửa sạch, ngâm với nước muối pha loãng rồi đem giã nát, cho một bát nước lọc vào lọc lấy nước cốt, bỏ phần xác. Dùng nước này uống liên tục trong vòng 100 ngày cho đến khi bệnh có dấu hiệu thuyên giảm.
Những lưu ý khi dùng cây cúc tần
Tham khảo ý kiến chuyên gia: Trước khi áp dụng bất kỳ bài thuốc nào từ cúc tần, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc dược sĩ.
Bảo quản đúng cách: Cúc tần tươi cần được bảo quản trong tủ lạnh, cúc tần khô phải được thái nhỏ, phơi hoặc sấy khô và bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát.
Cẩn trọng với đối tượng đặc biệt: Phụ nữ mang thai, cho con bú và trẻ nhỏ cần lưu ý khi sử dụng cây cúc tần.
